Gaslighting nedir? Gaslighting örnekleri ve cümleleri nelerdir? Algı yaratma, algı değiştirme ve manipülasyon tekniği nasıl çalışır? Gaslighting’in bazı belirtileri ve kurbanların hissettiği duyguların tarifini paylaşacağız.
Gaslighting kelimesinin Türkçe karşılığı Gaz Lambasıdır. Böyle bir psikolojik şiddetin, manipülasyon tekniğinin gaz lambası ile ne ilgisi olduğunu düşünüyor olabilirsiniz. İşte Gaslighting’in ortaya çıkış hikayesi…
Gaslighting’in Hikayesi
Gas Light, (Gaz Lambası) 1938 yılında aynı evde yaşayan Jack ve Bella’nın ilişkisinin anlatıldığı bir tiyatro oyunu ile çıkmış bir terimdir. Oyundaki olaylar elektriğin olmadığı, gaz lambası ile aydınlatma ihtiyacının karşılandığı bir dönemde geçmektedir. (1940’da filmi çekilmiştir.)
Hikâye, Jack’in her akşam sistemli bir şekilde gaz lambasının ayarını kısmaya başlaması ve Bella’nın odadaki ışığın günden güne azaldığını fark etmesiyle birlikte Jack’e ışığın sürekli azaldığını ve kısıp kısmadığını sorması ile başlar.
Jack ısrarla ışığı kısmadığını ve Bella’nın yanlış gördüğünü veya gözlerinin bozulduğunu iddia ederek ışığı kısmaya devam etmektedir. Bu sürecin sonunda artık Bella bir daha ışıkla ilgili soru sormaz, gözlerinin bozulduğunu, çok yorgun olduğunu düşünmeye başlar. Artık Bella kendi fikirlerini söylemekten uzak ve kendi gözünün gördüğüne bile güvenemeyen bir kişi haline dönüşür.
Gaslighting Nedir?
Gaslighting ilişkilerde ortaya çıkabilen bir zorbalık, duygusal istismar ve manipülasyon şeklidir. Love Bombing (Aşk Bombardımanı) olayında kurban çoğunlukla kadın olurken Gaslighting uygulayan kişiler ile kurban durumunda olanların kadın veya erkek olma olasılığı neredeyse eşittir.
Gaslighting; manipülasyonlarla, akıl oyunlarıyla kurbanın akıl sağlığını bozmayı ve gerçeklik algısını yok etmeyi amaçlar. Kurban verdiği kararlardan emin olamamaya başlar. Bu durum o kadar ileriye gider ki kurban gözünün gördüğünden bile emin olamamaya, akıl sağlığını kaybettiğini düşünmeye başlar.
Gaslighting bir algı oluşturma, algı yönetme tekniğidir.
Çoğunlukla romantik ilişkilerde görülse de aile içinde, arkadaşlar arasında da görülme sıklığı az değildir. İş hayatında bile hem mobbing uygulamak hem de iş arkadaşlarını kontrol altına almak istenildiği durumlarda Gaslighting örneklerine rastlanabilmektedir.
Başta sevgililer olmak üzere Öğretmen/Öğrenci, Patron/Çalışan, Anne-Baba/Evlat, Üst/Ast vb. pek çok ilişkide Gaslighting ile karşılaşılabilir.
Gaslighting Belirtileri ve Cümleleri
Profesyonel Yalancılık
İstismarcı her türlü ispata rağmen ısrarla yalanını sürdürmeye devam eder. O kadar ısrarcıdır ki kendini haklı olduğunu kabul ettirene kadar yalanıyla ilgili pek çok senaryo oluşturur. Yalan konusunda o kadar profesyoneldir ki sonunda ona iftira attığınızı düşünmeye başlarsınız.
- “-Bunları sen uyduruyorsun.”
- “-Kafanda kuruyorsun.”
- “-Sen aklını oynatmışsın!.”
- “-Böyle bir şey hiç olmadı.”
Yansıtma ve İnkâr
Kendisine yöneltilen her türlü olumsuz durumu sonuna kadar inkâr eder veya bu durumun kurbanın yaptığı/söylediği bir şeyden dolayı gerçekleştiğini söyleyerek sorunun kaynağının aslında karşısındaki kişi olduğuna ikna etmeye çalışır.
- “-Bir düşün ben bunu neden yaptım?”
- “-Yaptım ama neden yaptım?”
- “-Bir düşün bu neden oldu?”
- “-Ben sana böyle davranmazdım.”
Konuyu Saptırma/Çarpıtma
İstismarcıyı sorgulamak için bir soru sorulduğunda o soru cevap bulamadan bir anda kurbanın kendini sorgulamasını gerektirecek başlıklara yönlendirir. İstismarcı kurbanını haklıyken haksız duruma düşürür. Kurbana bu soruyu sorduğuna pişman ettirir.
- “-Ne demek istediğini anlayamıyorum.”
- “-O değil de ….”
- “-Şu an daha önemli konular var.”
İtibarsızlaştırma
Kurbanı çevresinden uzaklaştırmak, kendine yakınlaştırmak için çeşitli iftiralar ve dedikodular oluşturur. Bu iftiralar ve dedikodularla sosyal çevresinin ondan uzaklaşmasını veya dedikodusu yapıldığı, iftira atıldığı iddialarıyla kurbanın çevresine tavır almasını, uzaklaşmasını sağlar.
Duyguları ile Oynama
Kurbanın haklı olarak tepki gösterdiği, öfkelendiği konularda bile çeşitli telkinler ile kurbanın duygu ve düşüncelerinin değersiz, dengesiz olduğunu ve abartılı tepki verdiğine ikna etmeye çalışır.
- “-Hayatım biraz abartmıyor musun?”
- “-Kafanda kuruyorsun.”
- “-Bence çok büyütüyorsun.”
- “-Senin başka bir şeye canın sıkılmış.”
- “-Şu an hassas bir dönemde olduğun için böyle düşünüyorsun.”
Sevgi İstismarı
Sevgiyi sıklıkla bir kalkan olarak kullanmaya çalışır.
- “-Seni çok seviyorum. Asla seni kıracak, incitecek bir şeyi bilerek yapmam.”
- “-Senin iyiliğin için yaptım.”
- “-Hakkımda böyle düşündüğüne inanamıyorum”
- “-Ben her şeyimi sana verdim.”
- “-Ben senin için neler yaptım.”
Gaslighting Yaşayan Ne Hisseder?
Gaslighting durumu içerisindeki kurbanın Love Bombing (Aşk Bombardımanı) olayında olduğu gibi bu durumu kendiliğinden anlaması çok güç bir durumdur. Çükü kurban gerçeklik algısını tamamen kaybettiği bir girdap içerisindedir ve bir başkasının bu durumu ona anlatması bile fark etmesine yaramayabilir. Gaslighting’e maruz kalan kurbanlar;
- Konuları fazlaca abarttığını ve aşırı hassas olduğunu düşünür.
- Kendisine verilen zararın bilmeden, istenmeden gerçekleştiğine inanır. Hatta olayın sonunda kendisi özür bile dileyebilir.
- Sosyal fobi, stres bozukluğu, depresyon, anksiyete/kaygı bozukluğu gibi hastalıklardan bir yada bir kaçına sahip olabilir.
- Bulunduğu ortamlarda kendini ifade ederse yanlış bir şey söyleyeceğini, insanların onu sorunlu, yetersiz olarak göreceklerini ve rezil olacağını düşünür. Kendisinin dengesiz ve tuhaf biri olduğunu düşünür.
- Birlikte yapılan her aktivitede (dost/akraba ziyareti, sosyal ortamlarda bulunma) sürekli hata yapma korkusu yaşar.
- Kendi fikir ve düşüncelerinin değersizliğinden emin olduğundan neredeyse hiç bir konuda fikir belirtmez. Kararları sürekli istismarcı verir. (Ben bilmem eşim bilir.)
Bütün bu yazılanların bir kaçında kendi yaşantısını görenler çok geç kalmadan profesyonel destek alma konusunda harekete geçmelidir.
Kendini değersiz ve yalnız hissetmek, bütün davranışları sorgulamak, kendini savunmasız hissetmek, kendine güven sorunları yaşamak, kendini küçümsemek ve olduğu kişi olmaktan nefret etmek, sürekli kafa karışıklığı hissetmek, her adımda çok fazla özür dilemek gibi pek çok durum Gaslighting’in sonucu olabilir.
